اللَّهُمَّ اهْدِنَا الصِّراطَ المستقیم

يوم الدین در جهاد که به اتفاق و اجماع علما واجب و طریق حضرت رسالت صلی الله علیه و آله و اصحاب کرام واولاد عظام است با وجود استطاعت و قدرت تساهل نماید چگونه از عهده جواب وسؤال ملك متعال يَوْمًا لَا تَجْزِي نَفْسٌ عَنْ نَفْسٍ شَيْئًا وَلَا يُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلَا يُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلَا هُمْ يُنْصَرُونَ (1)كه به آیه کریمه لَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ (2)وغيرها ثابت شده تواند بیرون آمد؟!

و بر هر عاقلی که به مقتضای عقل رفته در آیات و احادیث و اخبار تأمل نماید ظاهر می گردد که جماعتی که مشرف به شرف صحبت حضرت رسالت شده طريقة تبعیت وخدمت مرعی داشته سالها در اعلای کلمه حق با کفار در رکاب آن حضرت مقاتله نموده باشند خالی از شوائب نقصان و مستحق جنان خواهند بود وخصوصا آنها که به مقتضای آیه کریمه لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ(3) به شرف رضوان حضرت ملك منان مشرف گشته اند.أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ .(4)

وشك نیست که حضرات شیخین و ذو النورين ازین جمله اند و به مصاهرت (5)و محانئت آن حضرت معزز و مکرم اند وصديق اعظم را خضرت علیم در کلام قدیم «صاحب» نامیده كما قال :لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ (6) و به مقتضای و ماینطق عَنِ الهَوی إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى (7) جميع اقوال و افعال آن حضرت به موجب وحی است و آن حضرت کمال تعظیم وتوقبر ایشان را مرعی

ص: 4

می داشته و در توصیف هريك احاديث كثبره وارد گشته. پس منکر کمال ایشان در کمال گمراهی وخذلان و بالحقيقه منکر قرآن و نسبت کننده نقض به سرور انس و جان بوده باشد و معتقد ایشان مرضی و منابع آن سرور بوده باشد و بنا بر فرموده قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ(1) امید است که به شرف محبوبيت سبحان وعز غفران برسند و ایضا شجاعت و اهتمام امیر المؤمنین علی کرم الله وجهه(2) در اعلای حق از آن مشهورتر است که بر کسی پوشیده ماند و آن جناب در زمان متابعت و مبایعت خلق با ایشان بوده خود نیز متابعت و مبایعت نموده. پس این جماعت که اثبات نقص به آن حضر ات می کنند غافل اند از این که ثبوت نقص آن جناب لازم می آید و ایضا چگونه است سب کردن حضرت صدیقه را (رض) با آن که متفق عليه است که شرف فراش آن حضرت دریافته و محبوبه آن سرور بوده به بعضی امورشنيعه که ناشنیدن آن اولی است جایز باشد و در قرآن مجید واقع است که الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ وَالْخَبِيثُونَ لِلْخَبِيثَاتِ وَالطَّيِّبَاتُ لِلطَّيِّبِينَ وَالطَّيِّبُونَ لِلطَّيِّبَاتِ (3) پس ملاحظه باید نمود که نسبت خبث او منجر به کجا می شود و ایضا زوجه کمینه بازاری را اگر نسبت به امر شنیعی کنند آن بازاری در کمال وحشت می گردد. پس چگونه صاحب فراش خیر البشر را به امثال این چیزها که بعضی : از طایفه شیعه نسبت می دهند نسبت توان داد. نعوذبالله من ذلك فاعتبروا یا اولی الألباب.

اگر بعضی گویند که از ما امثال این امور واقع نشده و نخواهد شد

ص: 5

شک نیست که [ این مهملات را می شنوند و منع نمی کنند پس ایشان نیز حکم آنها داشته باشند](1) و آنچه نوشته اند که به حکم آیه وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ (2) وحديث لايحل مال امرء مسلم الا من طيب نفسه چگونه اتلاف محصولات و زراعات مشهد مقدسی حلال باشد جوابش آن است که در آیه و حدیث اموال تخصیص به مؤمن و مسلم بافته و آنچه به تواتر ثابت شده که جماعت شیعه شنيعه می کنند و می گویند از زمره اهل اسلام و ایمان بر آمده اند و این آیه وحدیث بنابر مفهوم مخالف که بعضی علما اعتبار کرده اند و آیات و احادیث دیگر که احتیاج به نوشتن نیست دلالت دارد بر آنکه قتل و غارت اموال و سوختن و ویران کردن باغات و زراعات و عمارات اهل كفرجایز است و به اتفاق علما هر چند آن جماعت گوینده کلمه توحید و مسلمان باشندو بر این دال است بعضی از حروبی که اسدالله الغالب علی بن ابی طالب كرم الله وجهه در زمان خلافت خویش کرده اند و از این قبیل است حروبی که اعلی حضرت خاقانی با بعضی از مسلمانان نموده اند.

و آنچه نوشته اند که زراعات و باغات اطراف مشهد مقدس وقف سرکار مزار فایض الانوار است که آباء و اجداد حضرت خاقانی وقف کرده اند، چون این دیار از جمله دارالحرب است و نزد لشکر اسلام موقوفات ممتاز و معین نیست آن نیز حكم سایر باغات وزراعات دارد و بر تقدیری که تعیین و امتیازیابد مصرف آنها از مسلمانان خواهد بود. وقتی که به مصرف نمی رسیده باشد، خلیفه را جایز است که آن را به غازیان و لشکریان اسلام حلال گرداند و آنچه

ص: 6

نوشته اند که اکثر ساکنان این دیار ذریه پیغمبرند صلی الله علیه و آله. برتقدیر تسليم گویا آیه إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِكَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ (1) را نشنیده اند و آنچه نوشته اند که همه صالح اند، صلاح فرع اسلام است و آنچه نوشته اند که در مکه و مدینه و شام باعلما صحبت داشته اند

هر که او روی به بهبود نداشت *** دیدن روی نبی سود نداشت

و آنچه نوشته اند که علما تحسین ایشان نموده اند ممنوع است و بر تقدير تسلیم، بنابر عدم اطلاع بر عقيدة فاسده ایشان خواهد بود و آنچه نوشته اند که رجب از جمله اشهر حرم(2) است وقتل وحرب در آن با جمعی که در مقام حرب نباشند جایز نیست، جوابش آن است که حرمت اشهر حرم منسوخ است بنابر احادیث صحاح مشهوره و بعضی از غزوات امیرالمؤمنین علی کرم الله وجهه و رفتن آن جناب بزسر اعادی درین شهر دال است بر این.

و آنچه نوشته اند که آیه وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ (3) از جمله محکمات است در آن شك نیست. ليکن نیز شك نیست که جهاد با کفار از اعاظم عبادات است .وای بر آن جماعتی که ترك عبادت نموده اند و سب ولعن اکابر صحابه می نمایند و آن[كفر وذنوب را](4) باعث ثواب می دانند و با آن که متعین و متیقن است که در لعن کردن شیطان که نصوص برملعونیت او ناطق است ثواب نیست (5)و عجیب است که با آن که در میان ایشان [جمعی هستند که معانی ظاهره

ص: 7

آیات و احادیث را می توانند دریافت و در ترجمه آیات و احادیث مكتوبه اظهار این معنی نموده اند.](1) از این مذهب ظاهر البطلان بر نمی گردند و تبعیت ائمه اثنی عشریه و سلف نمی نمایند قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (2) و اگر بعضی از مضلين افترا نموده از بعضی ائمه سلف در تقویت معتقدات فاسده بر ایشان خبری رسانیده اند یا در آنچه ذکر شد کسی راسخنی وریبی باشد باید که رئیس خود عبدالله رابیرون فرستند تا امان داده با بعضی از ملازمان رکاب همایون مناظره نماید. باشد که مذهب حق برهمه کس ظاهر گردد.(3)

: والسلام علی من اتبع الهدی (4)(5)

ص: 8

صحیفه مناسب نیست از سایر عزتھا ، خدمت و ملازمت ایشان را اختیار کرده. نه با قزلباش الفت دارد نه با اوزبك كلفت و نه میل و عناد نسبت به طایفه ای . بعد از تفتیش و تحقیق در امور دین تحصیل یقین کرده آنچه مقتضای حدیث و قرآن و موافق با امر حضرت ملك منان است اختیار نمرده از روی انصاف کلمه ای چندبه عرض می رساند. اگر مقبول، انظار افادت آثار حضرات شود فهو المراد والا

من آنچه شرط بلاغ است با تو می گویم *** تو خواه از سخنم پند گیر وخواہ ملال

ومميز این بحث کسی که صاحب ادراك كامل و انصاف شامل باشد می تواند بود و آنچه از طلبه ماوراء النهر که متردداین حدود بوده اند مسموع شد آن است که نواب اعلی خاقانی به این دو صفت حمیده آراسته اند و از امرای ایشان کو کلتاش بهادر و جمعی دیگر به سمت تمیز و فضایل پیراسته اند. اما تصدیقی که الى الان از ایشان به حکایات علمای ماوراءالنهر واقع شده، بنابر مثل که چون تنها به قاضی زوی راضی آیی معتبر نیست. چه فضلای مذهب . ائمه اثنی عشری به مجلس سامی ایشان مشرف نشده اند و علمای اهل سنت و جماعت چنان خاطرنشان کرده اند که مذهب شیعه مبتدع و مخترع است .و اصلی ندارد و اگر بعد از تحقیق حال و تفتیش اصول و اقوال فریقین در اختیار احد المذهبين امری فرمایند. به حکم کلام الملوك ملوك الكلام مطاع و منفذ(1) خواهد بود و مجملا در طریق شیعه و سنی کتب کثیره در حدیث مضبوط شده . اما احادیثی که متفق عليه هر دو فرقه باشد معتمد است و احتیاط مقتضی آن است که آنچه متفق عليه باشد به واسطه منافات حدیث مختلف فيه متروك نشود. زیرا که اهل اسلام منحصر در این دو فرقه اند. چه اگر خلیفه به حق

ص: 10

196

(من عند الله)(1) بعد از پیغمبر صلی الله علیه و آله بلافصل [ان لم يؤذوا رسول الله أبا بكر را](2) می دانند اهل سنت و جماعت اند و اگر حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام را می دانند شیعه اند و قول ثالث نیست. پس آنچه متفق عليه فريقين باشد مجمع عليه اهل اسلام است و ترك مجمع علیه برای مختلف فيه باطل.

بعد از تمهید این مقدمات گوییم آنچه مرقوم قلم افادت رقم حضرات عالیات شده بعد از تنقیح و تلخيص حكم به كفر شيعة آل پیغمبر است به - دلایل متعدره :

دلیل اول آن که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله مدح خلفای ثلاث فرموده اند و سخن آن حضرت بر مقتضای آیه کریمه وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى (3) است و شیعه که مذمت ایشان کنند مخالفت وحی می کنند و مخالفت وحی کفراست .

جواب آن است که از این دلیل قدح خلفای ثلاث و بطلان خلافت ایشان لازم می آید. زیراکه در شرح مواقف از آمدی(4) که از اکابر اهل سنت است منقول است که قریب به وقت رحلت حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله در میان اهل اسلام در مخالفت واقع شده و مخالفت اول این بود که حضرت در مرض الموت فرمود که اینونی بقرطاس اكتب لكم شيئا لن تضلوا بعدي و عمر به آن راضی نشده گفته ان الرجل غلبه الوجع و عندنا كتاب الله حسینا پس صحا به اختلاف کردند تا آواز بسیار شد. حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله از این معنی آزرده شده فرمود برخیزید

ص: 11

که پیش من نزاع سزاوار نیست و این حدیث در اوایل صحیح بخاری و در اکثر کتب اهل سنت به عبارات مختلفه مذکور است و مخالفت دوم آن بود که حضرت در مرض الموت جمعی را مقرر ساخت که همراه اسامه به غزا روندو بعضی از آن جمع تخلف نمودند و به عرض حضرت رسیده آن حضرت به مبالغه تمام فرمودند که جهزوا جيش اسامه لعن الله من تخلف عنه ومع هذا خلفای ثلاث(1) که داخل جيش اسامه بودند متابعت نکردند. پس گوئیم امری که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله در باب نوشتن وصیت فرمودند به مقتضای آیه کریمه مذکورہ وحی است و منعی که عمر کرده رد وحی است و رد وحی کفر است على ما اعترفتم به وعلى ما دل عليه قوله تعالى وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْكَافِرُونَ (2) و کافر قابل خلافت حضرت پیغمبر نیست و هرگاه کفر عمر و سلب قابلیت خلافت او ثابت شود، بنابر دلیل شما لازم است که ابوبکر و عثمان نیز خلیفه نباشند تا خرق اجماع مرکب نشود . چه به مذهب جمهور اهل سنت هرسه ایشان خلیفه اند و به مذهب شیعه هیچ کدام خلیفه نیستند . این که عمر خليفه نباشد و ابوبکر و عثمان خلیفه باشند موافق رای هیچ کس از اهل اسلام نیست و نیز تخلف از جیش اسامه به مقتضای دلیل مذکور کفر است و متخلفان خلفای ثلاثه اند به اتفاق و از هريك از روایتین مذکور تین به وجه منكئره اثبات مذهب شیعه ونفی غیر آن لازم می آید و تفصیل آن در این صحیفه نمی گنجد و اهل شیعه در اثبات مذهب خود و نفی آن جماعت چندان دلیل معقول و منقول دارند که احصای آن را ملك متعال می داند و این صحايف گنجایش تذکار آن راندارد](3). والله يحق الحق وهو يهدى الى سبيل الرشاد.

ص: 12

و دیگر چون حضر ات در صحیفه شریفه اعتراف نموده اند که فعل حضرت پیغمبر نیز وحی است و الواقع كذلك هیچ کس را در آن شك نيست، پس گوییم اخراج حضرت پیغمبر مروان را از مدینه بالضروره وحی است و آوردن عثمان او را به مدینه و تفويض امورعظیمه به او نمودنردسخن حضرت و کفر است به دو دلیل : دلیل اول دلیلی که حضرات فرمودند. دلیل دوم قوله تعالى لَا تَجِدُ قَوْمًا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ يُوَادُّونَ مَنْ حَادَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَوْ كَانُوا آبَاءَهُمْ أَوْ أَبْنَاءَهُمْ أَوْ إِخْوَانَهُمْ أَوْ عَشِيرَتَهُمْ (1)، و دلایل متین برای تحقیق حق و تزهيق(2) باطل، در مساله امامت برهانا و جدلا بسیار است. ولیکن در خراسان مثل است که بوسه به پیغام نمی شود. اگر شرف ملازمت میسر شود معروض خواهدشد.

به هر جمعیتی وصل تو جویم *** لعل الله يجمعنی و ایاك

اما به شرط آنکه مناظره به مقدمات علمی باشد نه به شمشیر و بگده(3) و قلم تراش. ونیز مدح خلفای ثلاث از حضرت پیغمبر متفق عليه فريقین نیست. چه در کتب شیعه اثری از آن ظاهر نیست و آنچه دلالت بردم ایشان کند مثل روايتين مذكورتين و غيرهما در کتب فريقين مسطور است و نیز بعضی از اهل سنت تجویز وضع حدیث برای مصلحت کرده اند . پس بر حدیث غير متفق عليه نیست . خصوصا وقتی که ناقل آن تجویز وضع حديث کند یا عادل نباشد و خبر متفق عليه دلالت بر خلاف آن کند و مخالفت خبر واحد سیما با خصوصیات مذكوره لانسلم که کفر باشد و الا پس در همه دهريك مسلمان نبود. چه مخالفت اخبار آحاد از مجتهدین واقع شده و تعظیم و توقیر حضرت

ص: 13

پیغمبر صلی الله علیه و آله نسبت به خلفای ثلاث قبل از صدور مخالفت از ایشان دلالت بر سلامت وحسن عاقبت نمی کند. چه عقوبت قبل از صدور عصیان با آن که معلوم الدور باشد لایق نیست . لهذاحضرت علی علیه السلام از عمل ابن ملجم عليه اللعنه خبر داده وعقوبت نفرموده و روایتی که دلالت بر حسن فعل مخصوص کند مفید مطلوب نیست، چنان که در آیه لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ (1) مذکور خواهد شد.

دلیل دوم آن که به مقتضای لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَكَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ (2) خلفای ثلاث به رضوان حضرت ملك منان مشرف شدند پس سب ایشان کفر باشد. جواب آن که مدلول آبه عندالتدقيق رضای حق تعالی است از آن فعل خاص که بیعت است و کسی منکر این نیست که بعضی اعمال حسنه مرضیه از ایشان واقع شده است. سخن در این است که بعضی از افعال قبيحه از ایشان به وجود آمده که مخالف آن عهد و بیعت است. چنان که در امر خلافت، مخالفت نص حضرت پیغمبر که در کتب فریقین سطور است نمودند وغصب خلافت کردند و حضرت فاطمه علیها السلام را آزرده خاطر ساختند چنان که در صحیح بخاری مسطور است و این عبارت در صحیح مذکور تتمه این روایت است [فغضبت فاطمة](3) فخرجت عنه ولم تتكلم معه حتى ماتت و فقیر خود در صحیح مزبور مشاهده کرده ام و نیز در صحیح بخاری در مناقب حضرت فاطمه علیها السلام مذکور است که من اغضبها فقد اغضبنی و در مشکوة در مناقب آن حضرت منقول است که من آذاها فقد اذانی ومن اذانی فقد اذى الله وكلام مخبر صادق به مضمون إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ (4) ناطق است . حاصل که به واسطه این افعال ذميمه و منع وصیت

ص: 14

حضرت پیغمبر و تخلف از جیش اسامه (1) وغيرها [که به احصاء در نمی آید،](2) مورد مذمت شدند. چه سلامت عاقبت به حسن خاتمه اعمال و وفا کردن به عهد و بیعت به حضرت رسول متعال است و هر کس به سعادت سلامت عاقبت مستسعد نشود، به واسطه نقض بیعت و مخالفت حکم پیغمبر مستوجب عقوبت می شود چنان که آیه کریمه فَمَنْ نَكَثَ فَإِنَّمَا يَنْكُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَيْهُ اللَّهَ فَسَيُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا (3).

دلیل سوم آنکه حضرت خدای تعالی ابوبکر را صاحب پیغمبر خوانده و صاحب پیغمبر قابل ذم ولعن نیست. جواب آن که آیه کریمه اِذ قَالَ لِصَاحِبِهِ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ (4) دال است بر این که مصاحبت میان مسلم و كافر واقع است و مصاحبت در نسبت متوافق الطرفين است، همچو اخوت. پس همچنان که هريك از برادران نسبت به دیگری برادر است، خواه مسلم خواہ کافر، هر يك از همراهان نسبت به دیگری مصاحبه و همراه است خواه مسلمان و خواہ کافر و آیه کریمه يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ (5) نیز مؤید مقصود است. چه صاحب کشاف(6) وبیضاوی تفسیر به صاحبی

ص: 15

في السجن کرده اند : یعنی ای دو صاحب من در زندان . پس حضرت یوسف علیه السلام که پیغمبر است دوکس را صاحب خود خوانده که بت پرست بودند چنان که تتمه آیه مذکوره دلالت صریح بر آن دارد. پس ظاهر شد که مجرد صاحب پیغمبر بودن دلیل خوبی نیست ونيك جاری شده به قلم خجسته رقم حضرات در صحیفه شریفه که : هر که او روی به بهبود نداشت *** دیدن روی نبی سود نداشت

اما از حضراتی که به ابلغ وجوه دعوی ادراك دقایق قرآنی نموده اند به غایت مستبعد نمود که در بیت مذکور به جای «هر که را» «هر که او» نوشته اند و رابطه مصرعها را بر داشته و هر مصراع را في نفسه ناتمام گذاشته اند و به این معنی متفطن نشده روح حضرت ملاجامی را آزرده ساختند . لیکن چون غارت و تالان بر كافة اهل خراسان واقع شده و خانه ها خراب شده و حضرت مولوی نیز از این جماعت است ، اگر يك بيت او نیز خراب شده باشد باکی نیست. البلية اذا عمت طابت و از اشعار عرب نیز استشهاد هست . وليكن صلاح در ذکر آن نیست . اما التماس از حضرات آن است که به مجرد ایهام لفظ بلاتامل در معنی استدلال نفرمایند.

دلیل چهارم آن که حضرت امیر با وجود کمال شجاعت در وقت بیعت مردم با خلفای ثلاث بودند و منع نفرمودند و این دلیل حقیت بیعت است و اگر نه قدح آن حضرت لازم آید.

جواب آن که قبل از آن که حضرت امیر علیه السلام از تجهیز و تکفین حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله فارغ شود ، خلفای ثلاث در سقیفه بنی ساعده ، اکثر اصحاب را جمع کرده برای ابوبکر(1) بیعت گرفتند به وجوهی که ذکر آن در این جا

ص: 16

نمی گنجد و آن حضرت بعد از اطلاع، برای قلت اتباع و بیم هلاك اهل حق یا باعث دیگر مباشر حرب نشدند و این دلالت بر حقیقت بیعت ایشان نمی کند. چه حضرت امیر ، با كمال شجاعت در ملازمت حضرت پیغمبر ، در شجاعت و قوت از آن حضرت کمتر نبوده چنان که اخبار و آثار بر این دال است وحضرت پیغمبر با حضرت امیز و سایر صحابه به اتفاق با قریش جنگ نکرده از مکه معظمه مهاجرت نمودند و بعد از مدتی که متوجه مکه شدند، در حديبيه صلح نموده مراجعت نمودند. پس هر وجهی که برای جنگ نکردن حضرت پیغمبر و حضرت امیر و سایر صحابه بگنجد برای جنگ نکردن حضرت امیر تنها می گنجد معشی زائد. چه ظاهر است که حقیت کفار قریش مطلقا متصور نیست و نزد اهل تحقیق این نقض در بالاتر نیز جاری است. چه فرعون در دعوی خدایی چهارصدسال بر مسند سلطنت بوده و هر يك از شداد و نمرود وغيرهما نیز سالها در این دعوی باطل بوده اند.وحضرت الله تعالی با کمال قدرت ایشان را ملاك نکرد تا خلق بسیار (بدان گمراهان اعتقاد آوردند)(1) و هرگاه در ماده حق تعالی تأخیر در دفع خصم گنجد، در ماده بنده به طریق اولی می گنجد. و آنچه فرمودند که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام با ایشان بیعت کرده و قوع آن بلااکراه و تقیه ممنوع است و تحقیق آن در این صحیفه نمی گنجد. غرض که شارح عقائد نسفی(2) در این که سب شیخین کفر باشد اشکال کرده و صاحب جامع الاصول شیعه را از کبار فرق اسلامی شمرده و صاحب مواقف نیز بر این رفته و وجوهی که برای تکفیر شیعه توهم کرده اند رد کرده [ونزد امام محمدغزالی سب شیخین کفر نیست وشیخ اشعری شیعه بلکه جمیع اهل قبله را

ص: 17

کافر نمی داند].(1) پس آنچه حضرات در تکفیر شیعه فرموده اند نه موافق سبیل مؤمنان است و نه مطابق حدیث قرآن . با آن که مفهوم تشیع آن است که در صدر صحيفه معلوم شد و سب ولعن در او معتبر نیست، می گنجد که نام خلفای ثلاث مطلقا بر زبان اهل شیعه جاری نشود و لعن ایشان واجب نیست. اگر جاهلان شیعه حكم به وجوب لعن کنند سخن ایشان معتبر نیست. چنان که جاهلان اهل سنت حکم به وجوب قتل شیعه می کنند و این حکم اصلا مقتضی افکار سلف و انظار خلف نیست. و اما آن که فرموده اند که هر کس استماع بعضی حکایات کند و منع نکند کافر است عقلا و شرعا دلیل بر این نیست و قال الشيخ ابن سینا من تعود أن يصدق من غير دلیل فقد انسلخ عن الفطرة - الانسانية.

و آنچه از خبث و فحش درباره عایشه نسبت به شیعه کرده اند حاشا وثم حاشا که هرگز واقع شده باشد. چه نسبت فحش با کافه آدمیان حرام است چه جای حرم حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله. اما چون عایشه مخالفت امر و فرمان وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ (2) نموده به بصره آمده و به حرب امام زمان اقدام نموده و به حكم حديث حربك حربی که فریقین در مناقب حضرت امیر روایت نموده اند ، حرب حضرت امیر حرب حضرت پیغمبر است و محارب پیغمبر يقينا مقبول نمی تواندبود، بنابر این مورد طعن شده و این ضعیف در کتاب حدیثی از کتب شیعه دیده که عایشه در خدمت امیرالمؤمنین علی علیه السلام از حرب توبه کرده هرچند قضية حرب متواتر است و حکایت نوبه خبر واحد، اما بر تقدیر وقوع بعد از خرابی بصره و قتل چهل هزار

ص: 18

نفس چنان که گفته اند از صحابه وغيرهم اگر آن توبه مقبول باشد لعن او از برای حرب نباید کرد و هو یحکم بالحق يَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ .(1)

و آیه كريمة الْخَبِيثَاتُ لِلْخَبِيثِينَ (2) نه این معنی دارد که زوجین در ممدوحیت و مذموميت من جميع الوجوه شريك اند. چنان که اگر یکی از ایشان مستحق بهشت باشد یادوزخ، آن دیگری را همچنین باید بود و الا منقض شود به حضرت نوح علیه السلام و حضرت لوط علیه السلام و زوجه ایشان و به آسیه و فرعون بلکه می تواند بود که آیه کریمه مأول باشد به آنچه در آیه دیگر تصریح شده که الزَّانِي لَا يَنْكِحُ إِلَّا زَانِيَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِيَةُ لَا يَنْكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ (3) و الزانية لاینكحها الا زان او مشرك3 [فيه نظر و له جواب] (4)

و آنچه در تکفیر سادات عظام که فرزندان حضرت سیدالانام اند مذکور ساخته بودند محل تعجب است . چه هرگاه حرم پیغمبر صلی الله علیه و آله بر خلاف امر آن حضرت سفر کند و با کسی که به اتفاق [فريقين(5) و] كافه مسلمانان خليفه باشد . و او خود مناقب آن حضرت را از حضرت پیغمبر شنیده و روایت کرده باشد - جنگ کند و به واسطه این، به حکم حدیث صحیح محارب پیغمبر شود و باعث قتل چهل هزار نفس از صحابه و تابعین گردد و فرزند پیغمبر نسبت به کسی که پیش بعضی از مسلمانان خلیفه باشد سخن سست گوید و حال آنکه پیش آن فرزند پیغمبرخلافت آنکس ثابت نباشد و به مقتضای دلایل بر او چنین ظاهر شده باشد که آن کس مخالفت حضرت پیغمبر ونقض عهد آنحضرت کرده و نیز از این سخن فرزند پیغمبر اصلا ضرر مالی و بدنی به کسی نرسد و اگر آن

ص: 19

سخن خطا باشد برای آن کسی که در حق او گوید ثواب حاصل شود آیا کدام از این دو عمل اقبح و اشنع است و سبب این که اول اصلا باعث قدح نشود و دوم موجب کفر باشد چه تواند بود و اگر به مضمون حديث مصنوع سب الشیخین کفر متمسك شوند جواب آن ظاهر شد و اگر چیزی دیگر افاده فرمایند مستفید شویم . به هر حال انصاف مطلوب است . و منقول در کتب شیعه چنین است که در وقت حضور ابن ام مکتوم اعمی(1) در خدمت حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله، کسی از اهل حرم آن حضرت عبور نموده حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله از این معنی اعراض فرمودند، کسی به آن حضرت گفت یا رسول الله این شخص کور است. پیغمبر صلی الله علیه و آله فرمودند که تو خود کور نیستی و علمای اهل سنت نقل کرده اند که حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله عایشه را به کتف مبارك خود نگاهداشت تا تماشای جمعی کند که در کوچه ساز می نواختند و بعد از مدتی فرمود که باحميرا هل شبعت. این عمل را به ارذل ناس(2) نسبت نمی توان کرد و قباحت این عمل نه به مرتبه ای است که تصریح آن مقدور باشد و به آنچه لازم این قضیه است اگر کسی اعتقاد کند هیچ شك نیست که [مرتد گردد]. (3)

به هر حال ما بعد از حضرت الله تعالی هیچ موجودی را اجمل وافضل و اشرف از حضرت رسالت نمی دانیم و به چیزی که منافی جلالت شأن آن حضرت باشد اعتقاد نمی کنیم. اما فریاد از جرأتهای حضرات که به واسطه میل

ص: 20

وتعصب به احاديث موضوعه شرع و دین را ضایع کرده اند .

اندکی پیش تو گفتم غم دل ترسیدم *** که دل آزرده شوی ورنه سخن بسیار است

و آنچه درباره نسخ حرمت اشهر حرم فرموده اند(1) اصل عدم آن است تا ناسخ معتدبه که رفع حكم قرآنی تواند کرد ظاهر شود . محاربه حضرت امیر، بر تقدیر تسلیم، که در بعضی از این اشهر باشد بعد از تعدى خصم بوده نه ابتدا . بلکه حروب آن حضرت همه(2) چنین بوده و هرگاه کفر شیعه ثابت نباش - چنان که از اجوبه سابقه معلوم شد - وجهی که برای حلیت قتل و غارت ساکنان مشهد مقدس فرمودند ناتمام است و بر تقدیر تسلیم، حضرات را اطلاع برضمایر و سراير جمعی که هرگز ندیده اند چون حاصل شد. والله اعلم بذات الصدور (3).

علی ای حال مزاج پادشاهان همچو آتش است و لایق علمای کرام آن است که به زلال مواعظ حسنه تسكين التهاب آن آتش فرمایند تا خلق الله نسوزند نه آن که به باد فتنه آن آتش را مشتعل سازند و اصل و فرع نهال اعمال و آمال بندگان خدارا سوخته به خاك مذلت اندازند .

چو آتش مشو تند و سرکش مبادا *** که دود از دل مبتلایی برآید

وظاهر است که با این فتواهای بی ملاحظة [علما](4) برای سپاهی بهانه اهتمام(5) در استیصال بندگان ملك علام به هم می رسد و استیصال ایشان، اگر

ص: 21

چه كافر باشند، ملایم طبع الله تعالی که در کمال حلم است نیست. چنان که روایت شرمندگی حضرت نوح در روز قیامت برای ملاك اهل کفر از خلایق و آثار و اخبار دیگر نیز بر این دال است و تفصیل آنها در این صحیفه نمی گنجد. و هرگاه سپاهی به فتوای علما این کارها کند معظم جواب آن روز قیامت برعلما خواهد بود .

در آن روز کز فعل پر سند و قول *** اولوا العزم را دل بلرزد ز هول

به جایی ک ه شرمنده اند انبيا *** تو عذر گنه را چه داری بیا

و مخفی نباشد که ابن طاوس از اکابر علمای شیعه و در اصول و فروع مجتهد بود مع هذا در فقه تصنیف نفرموده. بنابر آن که حضرت الله تعالی در ماده حضرت پیغمبر که دوست آن حضرت است و دنیا را به طفیل خلقت(1) او خلق کرده گفته که وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ (2) و هر گاه در ماده حضرت پیغمبر صلی الله علیه و آله این همه تهدید و مبالغه واقع شده باشد، اگر دیگری را غلطی در فتوی واقع شود چون از عهده بیرون آید ؟

پس اگر حضرات عالیات طریق اتقیای سلف را مسلوك داشته شیوه احتیاط را مرعی دارند ، ظاهرا اصلح خواهد بود. چه در عرصه عرصات جواب مظلومان خصوصا اطفال که به مضمون رفع القلم عن الصبي حتى يبلغ متمسك شوند به غایت صعب است .

به جرم عشق مرا گر کشی چه خواهی گفت *** جواب خسون رقیبان که بی گناهانند

[ به هرحال ](3)

ص: 22

مرا مراد از این جمله نيك خواهی تست ***وگرنه زین همه گستاخیم چه مقصود است

چون اکثر مفاسد عالم [بلکه تمام آن](1) به واسطه اغراض فاسده دنيويه است مناسب است که اهل فضل ازین اغراض منزه باشند ولایق آن بود که بعد از عمری که افاضل ماوراءالنهر به حوالی مشهد مقدس معلی تشریف آوردند. فقیران را [به شرف حضور مشرف سازند](2) و اگر به واسطه قهاری نواب خاقان فریدون شأن این فقیر آن از شهر بیرون نتوانند آمد، ایشان لوازم احترام حضرت امام آنام به جای آورده به سعادت زیارت حضرت مستسعد شوند [ و این فقیران به برکت صحبت ایشان](3) ازین مهلکه فیروزی یابند و این معنی به وجود نیامده فتوی به قتل فقیران دادند. بارك الله. عظم الله اجوركم و اصلح امور کم .

مکن مکن که ره جور را کناره نباشد *** مکش مکش که پشیمان شوی و چاره نباشد(4)

ص: 23